Remontabel bouwen

cepezed ziet remontabel bouwen als een slimme bijdrage aan de circulaire economie. We pionieren al sinds onze oprichting in 1974 met de kit-of-parts, een bouwpakket van prefab-elementen. Losmaakbaarheid gaat nog een stap verder. Remontabele gebouwen kunnen tijdelijk gebruikt en daarna uit elkaar gehaald worden, om ze elders geheel of gedeeltelijk weer op te bouwen.

In 1990 werden in Delft de 2-(z)onder-een-kap-woningen gebouwd. In die tijd bestond er nog geen losmaakbaarheidsindex, maar toen die onlangs werd opgemaakt bleek die 72 procent. Eind 2019 werd achter ons kantoor Bouwdeel D(emontabel) opgeleverd, een jaar eerder het tijdelijke paviljoen The Green House in Utrecht, beide volledig losmaakbaar. Een ander mooi voorbeeld van remontabel bouwen is de tijdelijke rechtbank van Amsterdam. Dit complexe, representatieve gebouw van twee verdiepingen deed 5 jaar dienst als rechtbank, is vervolgens gedemonteerd en verhuisde in losse onderdelen naar Enschede.

Losmaakbaarheid vraagt om een compleet andere benadering dan in de bouw gebruikelijk. Het ontwerpen van een losmaakbare constructie vergt bijvoorbeeld enorm nauwe samenwerking met de constructeur. Ook de ontwikkelaar en het demontagebedrijf gaan iets nieuws aan, want niet het gebouw of de grond zijn waardevol, maar de losse onderdelen. De ene partij kan verantwoordelijk zijn voor de demontage, de andere voor het remonteren, een derde partij kan de eigenaar zijn van het geremonteerde gebouw.

Per fase moet de waarde worden bepaald, soms zonder dat er al iets over de volgende fase bekend is. In 2016 is bijvoorbeeld nog niet bekend waar het gebouw van de tijdelijke rechtbank na 5 jaar naartoe gaat. Zowel constructief als financieel is er met de bouw van de tijdelijke rechtbank in 2015 iets nieuws in gang gezet. Als voorbeeld van remontabel bouwen zetten we de drie ‘levensfasen’ van de tijdelijke rechtbank op een rij.

fase 1 | rechtbank aan de parnassusweg, Amsterdam
De vraag naar een tijdelijk onderkomen ontstaat als de Rechtbank Amsterdam tussen 2016-2021 een van de twee bestaande rechtbankpanden aan de Parnussusweg wil vervangen door nieuwbouw. De ‘tijdelijke rechtbank’ fungeert tijdens de sloop en bouwperiode als de nieuwe hoofdentree van de Rechtbank Amsterdam, als rechtbank (compleet met politiecellen), en is via een loopbrug verbonden met het bestaande gebouw dat in gebruik blijft. Opdrachtgever is het Rijksvastgoedbedrijf.

uitvraag
Het tijdelijke rechtbankgebouw voldoet in alle opzichten aan de uitvraag. Het is representatief en comfortabel, garandeert de veiligheid van personeel en bezoekers, is ondanks de zeer verschillende functies en complexe gebruikersstromen logisch ingedeeld, en de losmaakbare componenten zijn op en top circulair - ook het minimaliseren van materiaalverspilling was deel van de uitvraag. Alle componenten zijn gedetailleerd ontworpen, gemaakt van nieuw materiaal van hoge kwaliteit en gelabeld. Zo kan het gebouw niet alleen gemakkelijk worden geassembleerd, het is na 5 jaar gebruik ook eenvoudig te demonteren, kan als een bouwpakket ‘op reis’, en elders, in delen of in zijn geheel, opnieuw in elkaar worden gezet.

constructie
De constructie, gevel, inbouw en installaties van het gebouw staan los van elkaar. Net als de loopbrug, het entreeportaal en de vluchttrappen. De basisconstructie is een hoofddraagstructuur van staal met betonnen kanaalplaatvloeren. Een deel van de constructie bestaat uit demontabele houtskeletbouwelementen. Alle prefab-componenten zijn mooi afgewerkt in de fabriek, waardoor ruwbouw meteen ook afbouw is en afwerking met extra materiaal niet nodig is. Aan de buitenzijde bestaan de gevels uit herbruikbaar zwart geveldoek. Samen met IMd raadgevende ingenieurs ontwerpt cepezed een speciale kanaalplaat met demontabele kop - een prototype dat daarna ook door andere constructeurs wordt toegepast.

fase 2 | de demontage
Een losmaakbaar gebouw viert andere mijlpalen. Zo wordt het ‘losdraaien van de eerste moer’, oftewel het begin van de demontage, op 9 november 2021 feestelijk ingeluid met een bijeenkomst in de rechtbank die online te volgen is, het is coronatijd. Louise Attema van de Rijksgebouwendienst constateert dat de tijdelijke rechtbank circulariteit uitdraagt ‘op een manier die in 2016 nog heel bijzonder is en dat eigenlijk nog steeds is’. Tijdens de demontage toont de constructie zich in vol ornaat, het is als bouwen in omgekeerde volgorde. Uiteindelijk blijft er een leeg grasveld over, zonder een spoor van het gebouw.

betrokken partijen
Het gebouw van de tijdelijke rechtbank is ontwikkeld door het consortium dpcp (Du Prie bouw & ontwikkeling en cepezedprojects), dat zich risicodragend aan het project verbindt. Du Prie bouw & ontwikkeling is ook de aannemer. Lagemaat BV, gespecialiseerd in demontage, remontage en circulair hergebruik van materiaal, demonteert het gebouw. Groothuis Bouwgroep wordt na de demontage eigenaar van het gros van de onderdelen en bouwt het gebouw op in Enschede, waarna het een nieuwe eigenaar krijgt.

opslag
Na de demontage en voordat het gebouw kan herrijzen, staan de onderdelen opgeslagen op verschillende plekken. Deels in Genemuiden en Heerde, deels al op de plek van bestemming: Kennispark Twente. Daar zal de voormalige rechtbank bijna in dezelfde vorm gaan dienstdoen als onderwijs- en bedrijfsverzamelgebouw. Voor onderdelen die niet voor het bedrijfsverzamelgebouw worden benut, zoekt Lagemaat een nieuw nut. Versleten vloertegels beschermen de opgeslagen plafondplaten bijvoorbeeld tegen beschadiging. En de cellen krijgen nieuwe bestemming als ‘eco-maatjes’: faunatorens voor vogels, kleine dieren en insecten.

fase 3 | bedrijfsverzamelgebouw in twente
Het jaar 2022 staat in het teken van de demontage, 2023 is het jaar van de remontage. Stap 1 is het klaarleggen van alle onderdelen, precies in de juiste volgorde. Naar verwachting start de bouw eind 2023 en wordt het gebouw in 2024 in gebruik genomen. Het oogt hetzelfde als in Amsterdam, maar krijgt vanwege zijn nieuwe functie een andere indeling - de constructie maakt het mogelijk om binnenwanden te verplaatsen. Het blijft echter een prettig en groot gebouw (van 5.400 m2) met veel daglichttoetreding.

data
In 2017 wint de Tijdelijke rechtbank de Architectuurprijs Amsterdam (AAP).

Met de verhuizing van het gebouw van Amsterdam naar Twente wordt 2.000 ton CO2 bespaard ten opzichte van nieuwbouw op het Kennispark. Het gebouw heeft een losmaakbaarheidsindex van 0,88 in een schaal van nul tot 1, wat ongekend hoog is.